Ton Wilken begon zijn spreekwoordelijke historische wandeling door de VHYP bibliotheek – zoals het een hypnose trainer betaamt - met een hypnotische oefening. De begininstructie klonk: ‘Zet je comfortabel, breng je aandacht naar binnen en kijk eens welk traject je hebt afgelegd om hier nu te zitten. Welke obstakels en hindernissen je op dat traject hebt overwonnen (…) Vanaf nu kan je zien hoe we hier met enkele helden samenzitten want we hebben allemaal hindernissen en problemen ondervonden’.
Het werd een mooie educatieve wandeling door de VHYP-bibliotheek die ik ooit opnieuw wil laten plaatsvinden in de vorm van een meer uitgebreide en meerdaagse masterclass met praktijkoefening. Het is dan ook niet mogelijk om een volledige samenvatting van deze dag te maken. Daarom beperk ik me tot het weergeven van – zoals Ton het noemt – enkele markante ‘bosschages’ (dit zijn aparte bomen of struiken waar een splitsing van wegen optreedt of een nieuwe weg gecreëerd wordt).
Ton benadrukte hoe er al een beschrijving van een uitgebreide ontdekkende hypnotherapie bestond vóór de tijd van Janet, Breuer en Freud. Onno van der Hart ontdekte deze beschrijving van een therapie m.b.v. hypnose door een Haagse arts, Dr Van dr Hoek, die in 1850 plaatsvond en in 1868 werd gepubliceerd. Volgens Ton zou dan ook iedereen die met hypnose werkt met deze casus moeten kunnen kennis maken.
Zelfs na de VHYP cohesieactiviteit van 13 augustus was Ton nog steeds bezig met de historische feiten die voor een clinicus die met hypnose werkt relevant zijn; zo vermeldde hij post-factum nog het werk van Dr Albert Willem van Renterghem als betekenisvol en belangrijk.
Over Janet vermeldde Ton dat zijn belangrijkste werk L’automatisme psychologique” – zijn doctoraatsthesis – pas dit jaar vertaald is in het Engels, mede onder impuls van het Institut Pierre Janet, Onno van der Hart and Giuseppe Craparo. Janet onderzocht reeds aan het einde van de 19de eeuw het fenomeen van dissociatie –waarvoor zowel de kennis van trauma ook de kennis van de hypnose erg belangrijk is.
Verder beschreef Ton hoe Milton Erickson, als undergraduate student opleiding over hypnose volgde bij het Clark Hull College (in 1923-1924) en het niet helemaal eens was met diens visie op hypnose. Hull probeerde een tekst te ontwikkelen, waarmee elke ‘hypnotiseur’ ieder subject in trance kon brengen en hij wilde daar zelfs een ‘phonograph recording’ van laten maken zodat iedereen aan de hand van die tekst een subject in hypnose kon brengen.
Erickson, die toen pas 22 jaar was, wilde toen al meer de individuele kenmerken van subjecten gebruiken om hen te leren hun eigen individuele toestand van trance te ontwikkelen. Dit is dan ook meteen de levenslange zoektocht van Milton Erickson gebleven en persoonlijk was dit de belangrijkste les voor mij tijdens deze historische wandeling: een script is goed voor een beginnende therapeut die houvast nodig heeft, maar gaandeweg moet je leren steeds meer en beter in interactie te gaan met (de creatieve vermogens van) de patiënt om zodoende tot het juiste trancewerk te komen. Het is een beetje zoals het maken van het deeg om pannenkoeken te bakken: in het begin heb je een recept nodig, maar na verloop van tijd maak je gewoon je eigen deeg op het gevoel.
Het belang van deze les kan niet worden onderschat aangezien de meest gestelde vraag in de context van opleidingen binnen de VHYP is: “kan je ons geen gebruiksklaar script aanleveren?” (alsof het script het werk moet doen i.p.v. de interactie tussen patiënt en therapeut).
Ton onderscheidde, in navolging van Jay Haley (die kan gezien worden als de 1ste promotor van Erickson), drie gebieden van hypnose met elk hun ‘eigen-aardigheden’: het onderzoek naar hypnose, zelfhypnose en de therapeutische toepassingen van hypnose.
Ook de volgende opdracht was verrassend. Ton vermeldde het boek 101 things I wish I’d known when I started using hypnosis (van Dabney Ewin) en vroeg om in groepjes van 3 à 4 eerst een kleine reflectie te voeren rond deze titel en even stil te staan wat we zelf wel graag hadden willen weten toen we hypnose als ‘golden practice’ toevoegden aan onze klinische praktijk. Hieruit kwamen zeker enkele interessante vaststellingen zoals bijvoorbeeld het bewustworden van het belang van interactie tijdens hypnose (zoals ook naar boven komt uit het boek van David L. Calof – The couple who became each other – een absolute page turner waarvan Ton een gratis exemplaar had meegebracht voor elke deelnemer aan de cohesieactiviteit).
Toen kwamen we uit bij Erika Fromm (overigens de eerste afgestudeerde psycholoog in Nederland, in 1937, bij Barendrecht).Zij heeft onderzoek altijd hoog in het vaandel gehad en hier veel over gepubliceerd. Een lijvig boek hierover bevindt zich in de VHYP bibliotheek (zowel de 1ste versie van 1972 als de 2de versie van 1979). In dit boek vergelijkt Erika Fromm de aandachtswijzen van verschillende vormen van ‘veranderd bewustzijn’ met elkaar.
Verder vermeldde Ton dat in 1982 een onderzoeksartikel, waarvan Nederland internationaal de primeur had, over ‘autohypnose’ werd gepubliceerd in het tijdschrift Directieve Therapie (dat inmiddels heeft opgehouden te bestaan). Deze publicatie had ook te maken met het feit dat de Nederlandse vereniging voor hypnose (Nvvh) in 1981 zijn 50-jarig jubileum vierde en in datzelfde jaar het ‘Kwartaaltijdschrift voor Directieve Therapie en Hypnose’ was opgestart.
Richard Van Dyck was toen voorzitter van de Nvvh, zoals later ook Kees Hoogduin en Onno van der Hart, allen leden van het illustere 7-tal van de ‘Directieve Club’ (die in de jaren ‘80 in Nederland de meeste publicaties over hypnose verzorgden). Erika Fromm was 10 jaar later als eregast aanwezig op het 60-jarig jubileum van de Nvvh en noemde toen Ellert Nijenhuis, Jan Olthof en Ton Wilken nog ‘de drie musketiers van de hypnose’.
Met deze historische anekdotes kwam Ton in de tegenwoordige tijd t.t.z. bij de 4de generatie hypnose of hypnotherapie van Changing minds with clinical hypnosis. Als de autoritaire manier van met hypnose werk de 1ste generatie is, dan is de 2de generatie de manier van Erickson – die als therapeut via permissieve en indirecte suggesties met het onbewuste niveau van de patiënt sprak, waarna Gilligan de 3de generatie introduceerde – waarbij onbewuste en bewuste niveaus van zowel de therapeut als de patiënt deelnemer zijn in het hypnotisch proces (als een biofeedback loop over 4 schijven).
De auteurs – Julie Linden en Laurence Sugarman -van Changing minds with clinical hypnosis, gingen nog een stap verder door te stellen dat alle processen die de aandacht naar binnen richten van hypnotische aard zijn. Daarom zouden alle beoefenaars van gezondheidsberoepen kennis moeten hebben van hypnotische communicatie en trancefenomenen plus hoe deze te beïnvloeden in het voordeel van de patiënt. Dit zou bovendien de basis van hun werk moeten zijn.
Ton besprak tenslotte ook nog het werk van Jan Olthof (systeemtherapeut, hypnotherapeut, traumatherapeut en narratief therapeut) en noemde zijn ‘Handboek Narratieve Psychotherapie’ waarin vele voorbeelden m.b.t. hypnotisch denken en werken beschreven staan.
Doorheen de dag werd ook regelmatig stilgestaan bij videofragmenten van grote leermeesters die bepalend zijn geweest voor de ontwikkeling van de hypnose.
Aangezien Ton nog zoveel informatie had om te delen met de aanwezigen, zijn we tijdens de lunchpauze reeds gestart met het bekijken van een aflevering uit de hilarische ‘Lucy Show’ (uit 1966) waarin Lucy en Mr. Mooney verzeild geraakt waren in een hypnoseshow. In dit programma kwamen alle misvattingen en stereotypes betreffende showhypnotiseurs en hypnose aan bod.
Gaandeweg kwamen ook andere aspecten m.b.t. hypnose aan bod, zoals het voorbeeld van een beginnende psychotherapeute, bij wie de supervisor aanwezig wilde zijn bij haar 1ste patiënten, die zij met behulp van hypnose ging behandelen. Niet alleen haar cliënte ging in trance, maar ook de supervisor…
Bij de bespreking van de fenomenologische gelijkenis tussen EMDR en hypnose werd besproken hoe bilaterale stimulatie en oogbewegingen reeds gebruikt werden in Oosterse methodes (zoals ook blijkt uit het artikel van Jamie Marich waarin beschreven wordt hoe EMDR kan gebruikt worden op vier verschillende niveaus – het artikel is opvraagbaar bij Ton Wilken).
Via de video van Steve Gilligan kwamen we uiteindelijk terecht op het thema ‘hechting’ of ‘gehechtheid’ dat volgens hem niet alleen in de 1ste levensfase belangrijk is, maar ook gedurende de hele levenscyclus. Zo is er het werk van Anthony Madrid die een protocol ontwikkelde om ‘verstoorde hechting’ door complicaties bij zwangerschap en geboorte te bewerken.
Ton besprak ook boeken die niet speciaal over hypnose gaan, maar waar je voor hypnotherapeutisch werk veel aan kunt hebben. Vervolgens kwam aan bod hoe Jan Olthof zijn ‘nomadische reis’ uit 2021 (besproken in zijn ‘Handboek Narratieve psychotherapie’) vervolgde met ‘Cruijffiaans denken in de narratieve systeemtherapie’ (2021). Ook in dit werk komen vele thema’s aan bod die voor therapeuten die met hypnose werken belangrijk zijn.
Vervolgens vertelde Ton hoe Deirdre Barrett zich verdiepte in heel veel films, waarin hypnose voorkomt, hoe hypnose erin geportretteerd wordt en welke rol hypnose erin werd toebedeeld.
Ook het boek van Marieke Nijmanting kwam aan bod. Zij heeft 99 films en boeken – zowel voor kinderen als voor volwassenen - beoordeeld op hun geschiktheid om bij bepaalde problematieken te laten zien of lezen. De 4 probleemgebieden, die zij onderscheidt, zijn: levensfaseproblematiek, persoonlijkheids- en ontwikkelingsstoornissen, angsten, verslavingen, obsessies, fobieën & dwangneurosen en psychosociale problematiek. In haar inleiding haalt zij Fritz Lang aan, die zegt: “Een regisseur moet iets van een psychoanalyticus hebben. Hij moet onder de huid van een acteur kunnen kruipen”.
Deze historische wandeling doorheen de belangrijke ontwikkelingsmomenten van de (wetenschappelijke) hypnose was een geslaagde oefening die voor herhaling vatbaar is.
Last but not least wil ik uit naam van het VHYP Bestuur mijn dank uitspreken aan VHYP-lid Dr Jessica Delooz voor het ter beschikking stellen van haar groepspraktijk De Binnentuin – Psychotherapeutische Centrum voor het onderbrengen van de VHYP Bibliotheek en het herbergen van deze cohesieactiviteit.
